Eικονες που μας μενουν

“Καλημέρα. Είναι 9 Απριλίου 2021 και, αν το πιστεύετε, είναι και πάλι Παρασκευή. Εδώ, στο Λος Άντζελες, είναι μια ακόμη ηλιόλουστη μέρα, πολύ ήρεμη αυτή τη στιγ- μή. Το θερμόμετρο γράφει 54 βαθμούς Φαρενάιτ, γύρω στους 12 βαθμούς Κελσίου”. Ο David Lynch εμφανίζεται στην κάμερα με σκουρόχρωμα γυαλιά ηλίου και ατημέλητα λευκά γένια, καθώς φωτίζεται από ένα ψηλό παράθυρο δίπλα του. Παρακολουθώ το καθημερινό δελτίο καιρού που ανεβάζει σταθερά στο διαδίκτυο από τα μέσα Αυγούστου του 2020. Στην οθόνη μου, η μία εικόνα διαδέχεται την άλλη, το πρόσωπό του με κοιτάζει επίμονα. Αν και φοράει πάντα τα ίδια γυαλιά ηλίου και το ίδιο μαύρο πουκάμισο, υπάρχουν κάποιες διαφορές που προδίδουν το πέρασμα του χρόνου, όπως ένα ίχνος πρασινάδας έξω από το παράθυρο ή το αξύριστο πηγούνι του. Όπως όλοι μας, έτσι κι εκείνος μετράει τις μέρες σαν φυλακισμένος, παρατηρώντας τον κόσμο μέσα από τα στενά όρια του σπιτιού του. Η κινηματογραφική του ματιά, περιορισμένη και αυτή στον ίδιο χώρο, αποκρυσταλλώνεται σε ένα οπτικό ημερολόγιο.

Τον τελευταίο χρόνο, η κινούμενη εικόνα μεταφέρθηκε ακόμη περισσότερο από τις κινηματογραφικές αίθουσες σε οθόνες, τηλέφωνα και τηλεοράσεις. Υποκύπτοντας στην ασφάλεια της ρουτίνας και των καθημερινών τελετουργιών, εκτός από ψυχαναγκαστικοί θεατές έχουμε γίνει και εμείς οι ίδιοι χρονικογράφοι. Καταπίνουμε τα νέα για τον COVID-19 που μας ανακοινώνουν οι ειδικοί καθημερινά στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων· βίντεο που απεικονίζουν την αστυνομική αυθαιρεσία στο κέντρο της Αθήνας κατακλύζουν τα social media βγάζοντας τον κόσμο στους δρόμους· στέλνουμε τις συντεταγμένες μας στην κυβέρνηση κάθε φορά που θέλουμε να πάμε στο σούπερ μάρκετ ή να βγούμε έξω για να πάρουμε αέρα.

Καθώς περιμένω να ανοίξουν τα πράγματα, αναλογίζομαι την αδιάκοπη ροή διαδικτυακών παρουσιάσεων, καλλιτεχνικών δράσεων, προβολών και βιντεοκλήσεων που συμμετείχα. Τα περισσότερα από αυτά προσπάθησαν να μεταφέρουν μια φυσική εμπειρία στον ψηφιακό χώρο, χωρίς να διερωτηθούν το πως ή το γιατί, ή να προτείνουν νέους τρόπους παραγωγής. Μέσα, όμως, σε όλη αυτή την πληροφορία υπήρξαν κάποιες στιγμές γεννημένες από μια επιθυμία για επικοινωνία, όπως το δελτίο καιρού του Lynch, που με ώθησαν να συνειδητοποιήσω τις δυνατότητες που υπάρχουν στο διαδίκτυο για ουσιώδη και συλλογική θέαση.

Η διαδικτυακή έκθεση Less than 300 dpi, η οποία περιλαμβάνει βίντεο 15 δευτερολέπτων, διοργανώθηκε από το αθηναϊκό 3 137 artist-run space πριν από την επέλαση του COVID-19 και παρουσιάστηκε εξ ολοκλήρου στο Instagram. Όταν, τελικά, η έκθεση εγκαινιάστηκε το φθινόπωρο του 2020, η επιλογή του μέσου αποδείχτηκε προφητική, μιας και κατόρθωσε να μετατρέψει τα κλισέ του ολοένα και περισσότερο ψηφιακού κόσμου που ζούμε σε ένα πολυφωνικό, άμεσο ντοκουμέντο των καιρών μας. Το έργο της συμμετέχουσας Πηνελόπης Κολιοπούλου περιλάμβανε ένα παιχνίδι αντιστροφής ρόλων που εκτυλίσσεται στην περιοχή των κόκκινων φαναριών του Άμστερνταμ, όπου
το ηδονοβλεπτικό βλέμμα των υποψήφιων πελατών καταγράφεται στην κάμερα και μετατρέπεται το ίδιο σε αντικείμενο παρατήρησης. Τα κοντινά κινηματογραφικά πορ- τρέτα που απεικονίζουν τη μητέρα της Εύας Στεφανή διαδέχονται το ένα το άλλο με γρήγορο ρυθμό, ενώ το πληθωρικό βλέμμα και οι έντονες χειρονομίες της γεμίζουν το πλάνο δημιουργώντας ένα σπάνιο απόσταγμα τρυφερότητας. Τα οχτώ έργα, που παρουσιάστηκαν ως stories στο Instagram, παίζονταν καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης, συνθέτοντας μία εφήμερη ταινία με ασυνέχειες και έντονο ρυθμό, προτείνοντας έναν νέο τρόπο αντίληψης του καθημερινού σκρολαρίσματος στα social media, ως ένα χώρο που δυνάμει προσφέρεται για στοχευμένες πράξεις μαρτυρίας.

Ταινίες και αρχειακό υλικό που μέχρι πρότινος δεν ήταν προσβάσιμο στο ευρύ κοινό, έγινε διαθέσιμο το τελευταίο διάστημα στο διαδίκτυο. Ανάμεσα σε άλλους θησαυρούς παρουσιάστηκε η κωμωδία μικρού μήκους Περιπέτειαι του Βίλλαρ (1924) του Γιόζεφ Χεπ του 1924 από την συλλογή της Ταινιοθήκης, η παλαιότερη ελληνική ταινία μυθοπλασίας που σώζεται εξ ολοκλήρου. Η ταινία εξιστορεί τα κατορθώματα ενός διάσημου ηθοποιού της εποχής στην προσπάθειά του να κερδίσει την καρδιά κάποιας κυρίας, τον οποίο ο φακός ακολουθεί στις διαδρομές του στην Αθήνα ενώ επισκέπτεται το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού ή χορεύει στους ήχους της Dixieland τζαζ στο καλυμμένο με σκόνη και ανοικοδόμητο εκείνη την εποχή, Φάληρο. Πρόκειται για ένα παιγνιώδες αντίδοτο στους άδειους δρόμους της Αθήνας κατά την περίοδο της πανδημίας.

Οι αρχειακές εικόνες μου κράτησαν συντροφιά τον τελευταίο χρόνο, δρώντας τόσο ως ιστορική υπενθύμιση εποχών διαφορετικών από τη δική μου όσο και ως πηγές έμπνευσης για τη δημιουργία νέων αφηγήσεων. Το εργαστήριο “Peripheral Visions”, το οποίο σχεδιάσαμε με την ομάδα προγραμματισμού του Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Tamer El Said και την Cimatheque του Καΐρου, ήταν αρχικά προγραμματισμένο να λάβει χώρα παράλληλα με το φεστιβάλ το καλοκαίρι του 2020. Αναπόφευκτα, όπως και τόσα άλλα δρώμενα, έπρεπε να αναβληθεί. Σήμερα, ύστερα από εφτά μήνες συναντήσεων, το εργαστήριο έχει μετεξελιχθεί σε μία εκτεταμένη, εντατική εμπειρία που μόνο διαδικτυακά θα μπορούσε να λάβει χώρα.

Αρχειακό υλικό που συγκεντρώθηκε και δόθηκε στους εννέα συμμετέχοντες ήταν η αφορμή για νέες συνεργασίες και εκτενείς συζητήσεις: οπτικοακουστικά αρχεία από τη Σύρο, όπως ερασιτεχνικές super 8 ταινίες από την δεκαετία του ‘60 και μία συλλογή από τοπικές ηχογραφήσεις, καθώς και υλικό από την Αίγυπτο, όπως ανώνυμα ταινιάκια, μια συλλογή ταινιών γυρισμένη από Ιησουίτες μοναχούς, ένα αρχείο πρακτορείου ειδήσεων, και κινηματογραφικά επίκαιρα από το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Ο περιφρονητικός τόνος ενός Άγγλου δημοσιογράφου καθώς περιγράφει μία πολύβουη σκηνή στην πόλη του Καΐρου φέρνει στο προσκήνιο το φάντασμα της αποικιοκρατίας· ηχογραφήσεις της Σύρου, που είναι μέρος ενός αταξινόμητου αρχείου χωρίς επεξηγηματικές πληροφορίες και μεταδεδομένα, μας προσκαλούν να μαντέψουμε την προέλευσή τους και να αναλογιστούμε εκ νέου τις πιθανές χρήσεις τους. Ιδωμένα από κοινού, οι καταγραφές των τηλεδιασκέψεων μας, οι διαδικτυακές μας συζητήσεις, και το ιστορικό των αναζητήσεων μας, αποτελούν ένα διαρκώς επεκτεινόμενο ημερολόγιο όπου καταγράφονται οι καθημερινές μας εμπειρίες. Οι ίδιες οι οθόνες μας μετατρέπονται σε μικρογραφίες προσωπικών, άμεσα προσβάσιμων ψηφιακών αρχείων. Ο κινηματογράφος, κατεξοχήν καθρέφτης των τεχνολογικών και ιστορικών εξελίξεων, δυσκολεύεται να ενταχθεί στα νέα αυτά όρια, όπως άλλωστε κι εμείς.

Μια εικόνα που μου μένει, κάπου στη Σύρο στα τέλη της δεκαετίας του ‘60. Μια παρέα παιδιών κουνάνε ρυθμικά τα κεφάλια τους και χορεύουν γύρω από ένα φορητό πικάπ τοποθετημένο πάνω σε ένα κομμάτι μάρμαρο στη μέση ενός κατάφυτου χωραφιού. Ένα αγόρι γρατζουνάει μια τσουγκράνα σαν να ήταν κιθάρα, ένα κορίτσι απομακρύνει μια τούφα μαλλιών από το μέτωπό της καθώς λικνίζεται συγκεντρωμένα στον σιωπηλό ρυθμό. Η εικόνα μαρτυρά πως πρόκειται για ένα ακόμη ηλιόλουστο πρωινό. Σκέφτομαι την παρόρμηση του εικονολήπτη να απαθανατίσει αυτή τη σκηνή, μια ζεστή χειρονομία από την ταινία της Στεφανή και τις επίμονες μετεωρολογικές προβλέψεις του Lynch, και κρατάω τις στιγμές αυτές ως φυλαχτό για τις καταιγίδες που θα έρθουν.

*Ο Jacob Moe ασχολείται με το μέσο του ντοκιμαντέρ, είναι μεταφραστής και συνιδρυτής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου και ιδρυτής του οργανισμού “Δίκτυο Αρχιπέλαγος”. Το 2019 ήταν μέλος της Επιτροπής Αξιολόγησης της ARTWORKS για το πεδίο της Κινούμενης Εικόνας μαζί με τους Μαρία Δρανδάκη και Άγγελο Φραντζή.

**To κείμενο δημοσιεύτηκε στη 2η έκδοση της ARTWORKS που αποτυπώνει το Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών ΙΣΝ 2019-2020.